Akran zorbalığı okul çağı çocukları arasında gerçek veya algılanan bir güç dengesizliği içeren, istenmeyen saldırgan davranışlardır. Davranış ya tekrarlanıyordur ya da zaman içinde tekrarlanma potansiyeline sahiptir. Bu davranışlar hem zorbalığa uğrayan çocukta hem de başkalarına zorbalık yapan çocukta ciddi ve kalıcı etkiler bırakabilir.
Davranışın akran zorbalığı olarak adlandırılabilmesi için saldırgan olması ve şunları içermesi gerekir:
Güç dengesizliği: Güç sahibi çocuklar (fiziksel güç, utanç verici bilgilere erişim, popülerlik) güçlerini başka çocukları kontrol etme veya çocuklara zarar verme amacıyla kullanabilirler.
Tekrarlama: Zorbalık davranışı birden fazla kez tekrarlanmış ya da tekrarlanma potansiyeline sahiptir.
Akran zorbalığı tehdit etme, dedikodu yayma, birine sözlü ya da fiziksel olarak saldırma, birini kasıtlı olarak gruptan dışlama gibi eylemleri içerir. Zorbalık okul saatlerinde ya da sonrasında (servis, çocuk parkı) meydana gelebilir.
Akran zorbalığı farklı türlerde olabilir.
Sözlü zorbalık kişi hakkında kötü şeyler söylemek ya da yazmaktır. Alay etmek, isim takmak, zarar vermekle tehdit etmek sözlü zorbalık olarak adlandırılabilir.
Sosyal/İlişkisel zorbalık kişinin itibarına ve ilişkilerine zarar vermeyi içerir. Bir çocuğu kasıtlı olarak dışarıda bırakmak, diğer çocuklara birisiyle arkadaş olmamalarını söylemek, birisi hakkında dedikodu yaymak, birini toplum içinde utandırmak sosyal zorbalık olarak adlandırılabilir.
Fiziksel zorbalık bir kişinin vücuduna ya da eşyalarına zarar vermeyi içerir. Vurmak, tekmelemek, çimdiklemek, tükürmek, ittirmek, eşyalarını almak veya kırmak, birine karşı kaba el hareketleri yapmak fiziksel zorbalık olarak adlandırılabilir.
Zorbalığa uğrayan ya da başkalarına zorbalık yapan bütün çocuklar yardım istemez. Bu yüzden bir çocuğun zorbalıktan etkilendiğinin (zorbalığa uğrayan ya da başkalarına zorbalık yapan) işaretlerini tanımak zorbalığa karşı harekete geçmek için önemli bir adımdır.
Aşağıda yer alan bazı davranışlar çocuğun zorbalığa uğradığına dair uyarı işaretleri olabilir.
- Açıklanamayan yaralar
- Kaybolmuş ya da zarar görmüş kıyafetler, kitaplar, eşyalar
- Sık sık baş veya mide ağrıları, hasta hissetme
- Yeme alışkanlıklarında ani değişiklikler (okulda yemediği için eve aç gelme)
- Uyku problemleri (Uyumada zorluk, kabus görme)
- Notların düşmesi, okula ve ödevlere karşı ilgi kaybı
- Ani arkadaş kaybı ya da sosyal durumlardan kaçınma
- Çaresizlik duyguları, benlik saygısında azalma
- Kendine zarar veren davranışlar (evden kaçmak, kendine zarar vermek, intihar hakkında konuşmak)
Aşağıda yer alan durumlar ise bir çocuğun başkalarına zorbalık yaptığına dair uyarı işaretleri olabilir.
- Fiziksel veya sözlü kavgalara girme
- Başkalarına zorbalık yapan arkadaşlarına sahip olma
- Açıklanamayan ekstra paraya veya yeni eşyalara sahip olma
- Sorunları için başkalarını suçlama
- Davranışlarının sorumluluğunu kabul etmeme
- Rekabetçi olmak ve popülerlikleri hakkında endişelenme
- Okulda sık sık ceza alma
Akran zorbalığı zorbalığa uğrayanların, zorbalık yapanların ve zorbalığa tanık olanların psikolojik sağlıklarını olumsuz olarak etkileyebilir.
Zorbalığa uğrayan çocuklar fiziksel, sosyal, duygusal, akademik, psikolojik sorunlar yaşayabilirler. Bu çocuklar depresyon, kaygı, artan üzüntü ve yalnızlık duyguları, uyku ve yeme düzeninde değişiklikler deneyimleyebilirler. Bu sorunlar yetişkinlikte de devam edebilir. Sağlıkla ilgili şikayetleri artabilir. Akademik başarıları azalabilir (Okula gitmeme, ders kaçırma, okulu bırakma).
Başkalarına zorbalık yapan çocuklar yetişkinlikte de şiddet içeren veya diğer riskli davranışlarda bulunabilirler. Zorbalık yapan çocukların ergenlikte ve yetişkinlikte alkol, diğer uyuşturucu madde bağımlılığının olması, kavgalara karışması, okulu bırakması, partnerlerine karşı şiddet gösterme gibi davranışlarının olma olasılığı daha yüksektir.
Zorbalığa şahit olan çocuklarda ise daha fazla tütün, alkol kullanımı, depresyon anksiyete gibi psikolojik sorunlar, okuldan kaçma gibi davranışlar gözlemlenebilir.
Akran zorbalığı büyümenin doğal bir parçası değildir. Bu davranışlar zorbalığa uğrayan çocukta ve zorbalığı yapan çocukta olumsuz, uzun süreli etkiler bırakabilir. Bu nedenle gözlemlenen davranış değişiklikleri göz ardı edilmemelidir.
Elif Şimşek
Psikolog
